پاڪستان ۾ ڪورونا ويڪسينيشن جي شروعات، وبا کان بچاءُ جي لاءِ اهم سنگ ميل

رپورٽ: خرم شهزاد

اسلام آباد – 13 فيبروري (اي پي پي) عالمي وبا ڪورونا وائرس ڏسندي ئي ڏسندي دنيا جي ترقي يافته ۽ اسرندڙ ملڪن سميت اٽڪل پوري دنيا کي پنهنجي لپيٽ ۾ آڻي ڇڏيو، پاڪستان الله تعا??يٰ جي فضل ۽ انتهائي ٺوس، منفرد ۽ موثر حڪمت عملي سان نه رڳو ڪورونا وائرس جي پهرين ۽ ٻي لهر کي م??هن ڏنو پر وائرس جي عدم ڦهلاءُ جي لاءِ وقت سر قدمن کانپوءِ انتهائي گهٽ مدي ۾ افاديت رکندڙ ويڪسينز حاصل ڪرڻ جو اهم سنگ ميل ڪاميابي سان طئي ڪري رهيو آهي. وزيراعظم عمران خان پاران پاڪستان ۾ ڪورونا جي وبا دوران روزگار ۽ معيشت ٻنهي جو ڦيٿو هلائڻ جي حڪمت عملي اختيار ڪئي وئي ۽ نيشنل ڪمانڊ اينڊ آپريشن سينٽر (اين سي او سي) ۽ قومي رابطا ڪميٽي (اين سي سي) قائم ڪيا ويا، ا??هن فورمن کي اع??يٰ سول ۽ عسڪري قيادت، صوبائي حڪومتن، صحت واري وزارت سميت سمورين ڌرين جي مڪمل حمايت ۽ تعاون حاصل رهيو آهي. اين سي او سي جي پليٽ فارم تي ڊگهي ۽ صبر وارن مرحلن، ڌرين جي مشاورت، ماهرن جي تجويزن کانپوءِ متفقه فيصلن سان ڏکيو سفر طئي ڪيو ويو ۽ اڄ پاڪستان ڪورونا وائرس جي و??ڪسينيشن جي اهم مرحلي ۾ داخل ٿي چڪو آهي. ان ڏس ۾ ان کي دنيا جي 8 موثر ترين ويڪسينز مان 4 ويڪسينز حاصل ڪرڻ ۾ ڪاميابي ملي آهي. گهربل ويڪسينز هلندڙ سال مرحليوار پاڪستان پهچنديون، هن سال 70 سيڪڙو آبادي کي و??ڪسين لڳائڻ جو هدف مقرر آهي. نيشنل ايمونائيزيشن مئنيجمينٽ سسسٽم (اين آءِ ايم ايس) تي هيستائين 5 لک 11 هزار طبي عملو رجسٽرڊ ٿي چڪو آهي، طئي ٿيل طريقيڪار موجب پهرين مرحلي ۾ رجسٽرڊ طبي عملي جي و??ڪسينيشن مڪمل ڪئي و??ندي، ڪورونا وائرس کان بچاءُ جي لاءِ رڳو هڪ ڀيرو ويڪسين لڳائي و??ندي، ڪورونا ويڪسينيشن کانپوءِ هڪ ڪارڊ جاري ٿيندو جيڪو ٻاهرئين ملڪ سفر تي سڄي دنيا ۾ قابل قبول تصور ٿيندو.

چين پاڪستان جو ڀروسي جوڳو ۽ آزمايل دوست آهي، دنيا ۾ واحد ملڪ پاڪستان آهي ج??هن کي چين ڪورونا وائرس کان بچاءُ جي و??ڪسين جون 5 لک خوراڪ عطيو ڪيون آهن، عطيو ڪيل ويڪسين فرنٽ لائين هيلٿ ورڪرز کي لڳائڻ جو عمل گادي واري شهر، چئني صوبن بشمول آزاد ڄمون ۽ ڪشمير ۽ گلگت بلتستان ۾ شروع ٿي چڪو آهي. چيني و??ڪسين سائنوفارم ۽ ڪينسنو جون 20، 20 ملين خوراڪ هلندڙ سال مرحليوار پاڪستان پهچنديون، ٽرائل ٿري جي تجربي مان ثابت ٿيو ته اها ويڪسين 86 سيڪڙو موثر آهي. چين جي سرڪاري دروائون ٺاهيندڙ ڪمپني پاران ٺاهيل ڪورونا ويڪسين سائنوفارم کي محفوظ رکڻ جي لاءِ ٻه کان اٺ ڊگري سينٽي گريڊ گرمي پد گهربل آهي.

وزيراعظم عمران خان ملڪ ۾ ڪورونا ويڪسينيشن مهم جي باضابطا شروعات ڪئي. ان سلسلي ۾ منعقد تقريب کي خطاب ڪندي وزيراعظم چيو ته ڪورونا ويڪسين جي صوبن ۾ برابر ۽ منصفاڻي ورڇ يقيني بڻائي و??ندي، هن چيو ته معاشي سرگرمين سان گڏ تعليمي ادارا به کلي چڪا آهن، ڪورونا ڪيسز ۾ گهٽتائي اچي رهي آهي. هن تاڪيد ڪئي ته وبا کان بچاءُ جي لاءِ عوام کي ماسڪ جو استعمال ۽ حفاظتي قدمن تي عملدرآمد ڪرڻ گهرجي، وزيراعظم چيو ته ويڪسين جون 5 لک خوراڪ فراهم ڪرڻ تي چين جا ٿورائتا آهيون ۽ ان سلسلي ۾ تيزي سان ڪم ڪرڻ تي پنهنجي ٽيم کي مبارڪباد ڏيان ٿو، سڀ کان اڳ فرنٽ لائين هيلٿ ورڪرز کي و??ڪسين ڏني و??ندي جيڪي ڪورونا جي مريضن جي سارسنڀال ۽ علاج ڪن ٿا، ان کانپوءِ وڏي عمر جي ماڻهن جن کي ڪورونا کان وڌيڪ متاثر ٿيڻ جو خدشو آهي ا??هن کي و??ڪسين ڏني و??ندي.

منصوبابندي، ترقي، سڌارن ۽ خاص قدمن واري و??اقي وزير اسد عمر جيڪو نيشنل ڪمانڊ اينڊ آپريشن سينٽر (اين سي اوسي) جو چيئرمين به آهي، جو چوڻ هو ته پاڪستان ۽ چين جا گهرا لاڳاپا آهن، ويڪسين عطيو ڪرڻ تي چين جا ٿورائتا آهي??ن. ??يڪسين حاصل ڪرڻ جي لاءِ اين سي او سي جو اهم ڪردار آهي. اميد آهي ته صوبائي وڏن وزيرن جي قيادت ۾ پاڪستاني قوم ان ويڪسين مان ڀرپور فائدو کنيو آهي. هن چيو ته ڪورونا جي خلاف اسان جا اصل هيروز فرنٽ لائين هيلٿ ورڪرز آهن جن تمام گهڻيون قربانيون ڏنيون آهن. وفاقي وزير اسد عمر پنهنجي هڪ ٽوئيٽ ۾ چيو ته 65 سال ۽ ان کان وڏي عمر جي شهرين جي ڪورونا کان بچاءُ جي و??ڪسينيشن جي لاءِ رجسٽريشن ايندڙ هفتي کان شروع ڪئي و??ندي. هن ٻڌايو ته ا??هن ماڻهن جي لاءِ مارچ ۾ ويڪسينيشن شروع ڪئي و??ندي جيڪي رجسٽرڊ هوندا. ويڪسينيشن مهم تحت پنجاب، سنڌ، خيبرپختونخواهه، بلوچستان، گلگت بلتستان جي وڏن وزيرن ۽ آزاد ڪشمير جي وزيراعظم طبي عملي جي و??ڪسينيشن جو افتتاح ڪيو. وفاق جي سمورين ڌرين ۾ هڪ ئي و??ت طبي عملي جي و??ڪسينيشن ڪئي وئي.

ٻئي طرف چين جي پيپلز لبريشن آرمي ۽ چيني عوام پاران پاڪستان جي هٿياربند فوج جي لاءِ ويڪسين عطيو ڪئي وئي جيڪا چين جي فوج پاران سڄي دنيا ۾ ڪ??هن به ملڪ جي فوج کي و??ڪسين جو پهريون عطيو آهي. آءِ ايس پي آر موجب پاڪ فوج نيشن ٽرسٽ جي روايت کي برقرار رکندي چيني فوج پاران عطيو ڪيل اها ويڪسين فرنٽ لائين هيلٿ ورڪرز جي لاءِ قومي و??ڪسين مهم جي لاءِ عطيو ڪرڻ جو فيصلو ڪيو آهي، سڄي ملڪ ۾ فرنٽ لائين تي ڪم ڪندي قيمتي جانيون بچائڻ وارو طبي عملو اصل هيرو آهن. پاڪستان جي هٿياربند فوج پاران پيپلز لبريشن آرمي ۽ چيني عوام پاران ويڪسين عطيو ڪرڻ تي دل جي گهراين سان ٿورا مڃيا ويا.

اين سي او سي نيشنل ويڪسينيشن اسٽريٽجي تحت ويڪسينيشن جو ٺوس طريقيڪار جوڙيو آهي ج??هن موجب پهرين مرحلي ۾ صحت جي عملي کي و??ڪسين لڳائي و??ندي. ٻئي مرحلي ۾ 60 سال يا ان کان وڏي عمر جي ماڻهن کي اها ويڪسين لڳائي و??ندي. ٽئين مرحلي ۾ 18 سال ۽ ان کان وڏي عمر جي ماڻهن کي و??ڪسين ڏني و??ندي. عملدارن فيصلو ڪيو آهي ته 18 سال کان گهٽ عمر ماڻهن کي و??ڪسين نه لڳائي و??ندي. ڪورونا ويڪسين جي رجسٽريشن ۽ ان جي انتظام جي نگراني جي لاءِ نيشنل ڪمانڊ اينڊ آپريشن سينٽر (اين سي او سي) پاران آن لائين پورٽل نيشنل ايمونيزيشن مئنيجمينٽ سسٽم (اين آءِ ايم ايس) ٺاهيو ويو آهي. اهي سمورا ماڻهو جيڪي پنهنجو پاڻ کي ڪورونا ويڪسين جي لاءِ رجسٽر ڪرائڻ چاهين ٿا ا??هن کي هي طريقيڪار اختيار ڪرڻو پوندو. پنهنجو سڃاڻپ ڪارڊ نمبر پنهنجي موبائيل فون تان 1166 تي ايس ايم ايس ڪن. رجسٽريشن جي لاءِ اين آءِ ايم ايس جي و??ب سائيٽ جو به استعمال ڪري سگهجي ٿو. توهان جي سڃاڻپ ڪارڊ جي موجوده پتي موجب توهان جي و??جهي و??ڪسين سينٽر جو پتو ايس ايم ايس ذريعي موڪليو ويندو. جڏهن ويڪسين دستياب ٿي و??ندي ته رجسٽريشن ڪرائيندڙ ماڻهن کي ايس ايم ايس ذريعي هڪ مخصوص تاريخ ۽ وقت ٻڌائي و??ڪسين لڳرائڻ جي لاءِ گهرايو ويندو ۽ ان سان گڏ صارفين کي هڪ ڪوڊ پڻ ملندو. جيڪڏهن توهان ڏنل ويڪسين سينٽر تي نه ٿا وڃي سگهو ته توهان 1166 تي ڪال ڪري يا اين آءِ ايم ايس جي و??ب سائيٽ تي وڃي پنهنجو سينٽر تبديل ڪرائي سگهو ٿا.

شهرين کي ان جي لاءِ مخصوص ڪيل ويڪسين سينٽر تي ئي ٻڌايل تاريخ ۽ وقت تي وڃڻو پوندو. سمورن ويڪسين سينٽر تي معلوماتي ڪائونٽر ٺاهيا ويا آهن جتي و??ڪسينيشن جي لاءِ ايندڙ سمورن ماڻهن جا نالا، عمر ۽ درجه حرارت داخل ڪئي و??ندي. ان کانپوءِ ان جي سڃاڻپ ڪارڊ جي تصديق جي لاءِ تصديق ڪرڻ واري ڊيسڪ طرف موڪليو ويندو جتي ا??هن جي سڃاڻپ ڪارڊ نمبر ۽ ايس ايم ايس تي ملندڙ ڪوڊ جي ذريعي تصديق ڪئي و??ندي. سڃاڻپ ڪارڊ جي تصديق کانپوءِ ا??هن کي تربيت يافته عملي پاران ويڪسين لڳائي و??ندي. ويڪسين لڳڻ کانپوءِ گهٽ ۾ گهٽ 30 منٽ جي لاءِ ويڪسين سينٽر ۾ ئي و??هڻو هوندو ۽ ان دوران ا??هن ماڻهن جي مانيٽرنگ ڪئي و??ندي ته ڪٿي ا??هن ۾ ڪ??هن قسم جا سائيڊ افيڪٽس (منفي اثر) ظاهر نه ٿين.

وزيراعظم جي خاص معاون ڊاڪٽر فيصل سلطان موجب پاڪستان جي 22 ڪروڙ آبادي ۾ رڳو 10 ڪروڙ ماڻهن کي و??ڪسين لڳائي و??ندي ڇو ته عالمي اصول موجب 18 سال کان گهٽ عمر جي ماڻهن کي ڪورونا ويڪسين نه لڳائي و??ندي. اها ويڪسين چين کانسواءِ هنگري، يو اي اي ۽ ٻين ملڪن ۾ ڪاميابي سان استعمال ٿي رهي آهي ۽ 86 سيڪڙو تائين ڪارائتي ثابت ٿي سگهي ٿي. ڪوشش آهي ته سال جي آخر تائين 70 سيڪڙو ماڻهن کي اها ملي سگهي، ان ويڪسين سان هڪ ڏي??هن جي لاءِ بخار يا هلڪو سُور ٿي سگهي ٿو. هن ٻڌايو ته ماڻهن کي و??ڪسين جي فراهمي کي يقيني بڻائڻ جي لاءِ موثر مڪينزم تيار ڪيو ويو آهي. سڄي پاڪستان ۾ ويڪسين سينٽرز قائم ڪيا ويا آهن جيڪي ڏهاڙي 40 هزار ماڻهن کي و??ڪسين ڏيڻ جي صلاحيت رکن ٿا ۽ ايندڙ ڏي??هن ۾ وڌيڪ اضافو ٿيندو. اها ڳالهه به ذڪر جوڳي آهي ته گلوبل ويڪسين الائنس انٽرنيشنل (گاوي) پاران Astrazenica جون 20 ملين خوراڪ، عالمي تنظيم پاران Covax جون 30 ملين خوراڪ، ٻي چائنيز ڪمپني Cansino کان 20 کان 30 ملين خوراڪ جڏهن ته روسي ساخت جي و??ڪسين Spuenik پاڪستان جي لاءِ منظور ٿيون آهن، ا??هن مان ڪجهه ويڪسين جي خريداري جو به فيصلو ٿيو ج??هن جي لاءِ ايڊوانس بڪنگ ڪرائي وئي آهي، ا??هن چئني و??ڪسين جا ٽرائل ٿري جا تجربا ڪامياب ٿيڻ ۽ افاديت جي ڪري پاڪستان جي لاءِ حاصل ڪرڻ جو فيصلو ٿيو آهي.

ان حوالي سان وزيراعظم جي صحت واري خاص معاون ڊاڪٽر فيصل سلطان جو چوڻ هو ته ڪوويڊ 19 جي و??ڪسينيشن رضاڪاراڻي هوندي ۽ اسان ڪ??هن کي به ويڪسين جي خوراڪ وٺڻ تي مجبور نه ڪنداسين. ڪورونا ويڪسين سمورين سرڪاري اسپتالن ۾ بنا معاوضي دستياب هوندي جڏهن ته فرنٽ لائين ميڊيڪل ورڪرز ۽ بزرگ شهرين جي لاءِ ٽيڪا لڳائڻ جي لاءِ ويڪسين جو هنگامي استعمال شروع ڪيو ويو آهي. هن چيو ته ايسٽرازينڪا ويڪسين جون 17 ملين ۽ ڪوويڪس ويڪسين جون 6 ملين خوراڪ مارچ جي آخر تائين پاڪستان پهچي و??ندي??ن. ??يڪسين خريد ڪرڻ جي لاءِ 150 ملين ڊالر جا شروعاتي فنڊز رکيا ويا آهن. هن چيو ته پاڪستان وڌيڪ ويڪسين وٺڻ جي لاءِ اڳ ۾ ئي مختلف عالمي ڪمپنين سان رابطي ۾ آهي. حڪومت 2021ع جي پهرين ٽه ماهي ۾ 70 سيڪڙو آبادي کي و??ڪسين ڏيڻ جي لاءِ پرعزم آهي. ويڪسينيشن کانپوءِ پاڪستان حڪومت پاران هڪ خصوصي ڪارڊ جاري ٿيندو جيڪو ان ڳالهه جو ثبوت هوندو ته ڄاڻايل شخص کي و??ڪسين لڳي چڪي آهي ۽ هي سڄي دنيا جي ڪ??هن به ملڪ جو سفر ڪري سگهندو، ويڪسينيشن جو اهو ڪارڊ هر جڳهه قابل قبول تصور ٿيندو.

نيشنل ڪمانڊ اينڊ آپريشن سينٽر ويڪسينيشن جي عمل جي موثر نگراني جي لاءِ وفاقي سطح تي نيشنل ويڪسين ايڊمنسٽريشن اينڊ ڪوآرڊينيشن سيل (اين وي اي سي سي ايس) قائم  ڪري ڇڏيو آهي ج??هن سان گڏ چئني صوبن بشمول آزاد  ڄمون ڪشمير جا صوبائي و??ڪسين ايڊمنسٽريشن اينڊ ڪوآرڊينيشن سيل (پي و?? اي سي سي) واڳيل هوندا جڏهن ته صوبائي و??ڪسين ايڊمنسٽريشن اينڊ ڪوآرڊينيشن سيل سان گڏ ضلعن تي قائم ڊسٽرڪٽ ويڪسين ايڊمنسٽريشن اينڊ ڪوآرڊينيشن سيل واڳيل هوندا. ان مانيٽرنگ مڪينزم قائم ڪرڻ جو مقصد ضلعي سطح تائين مانيٽرنگ جي عمل کي موثر بڻائڻ آهي ته جيئن ويڪسينيشن جي عمل ۾ ڪ??هن به قسم جي رڪاوٽ نه ٿئي.

پمز اسپتال ۾ ويڪسينيشن جي لاءِ مقرر ڪيل فوڪل پرسن ارم نويد جو چوڻ آهي ته گذريل ڏيڍ، ٻن مهينن کان ويڪسين جي اچڻ جون تياري ڪري رهيا آهيون، پمز جا 2 هزار هيلٿ ورڪرز ڪورونا مريضن جي علاج ۾ سڌوسنئون شامل رهيا آهن ا??هن جي رجسٽريشن جو عمل مڪمل ڪري ورتو آهي. سمورن ڊاڪٽرن، پيراميڊيڪل اسٽاف ۽ مددگار عملي (وارڊ بوائي، سينٽري ورڪرز، سيڪيورٽي گارڊ) جا نالا ضلعي انتظاميا کي موڪليا آهن، ان عمل ۾ اسپتال انتظاميا ڪ??هن کي اڳ يا بعد ۾ ويڪسين لڳائڻ جو اختيار نه ٿي رکي. ج??هن جو نالو ضلعي انتظاميا موڪليندي ان کي و??ڪسين لڳي سگهندي.

طبي ماهرن اميد ظاهر ڪئي آهي ته دنيا ۾ ڪامياب ۽ سٺي افاديت رکندڙ ويڪسين حاصل ڪرڻ کانپوءِ ان جا نتيجا به تمام سٺا هوندا ۽ الله تعا??يٰ جي فضل سان پاڪستان ۾ ان ويڪسين جي استعمال سان ڪورونا وائرس کان بچاءُ ۾ مدد ملندي.